A KA ARDHUR KOHA QË RAPORTIMI TË BAZOHET NË STANDARDE TË NDËRLIDHURA?

"Duke qenë se jemi në prag të fazës së tretë të projektit për përmirësimin e cilësisë së raportimit financiar, nisur nga nevoja për një përdorim sa më eficient të burimeve të asistencës, mendoj se do të ishte e dobishme, që Ministria e Financave të rishikonte dhe të modifikonte në mënyrën e duhur drejtimin apo kahjen e projektit."

Raportimi financiar cilësor është një faktor shumë i rëndësishëm, që kontribuon për një zhvillim ekonomik të qëndrueshëm të një vendi. Prej vitit 2011, Ministria e Financave dhe Ekonomisë po zbaton projektin e përmirësimit të cilësisë së raportimit financiar (EQ-FINREP), të financuar nga një Grant i Sekretariatit Shtetëror të Ndihmës e Kooperimit të Zvicrës (SECO), me monitorim nga Qendra e Bankës Botërore për Reformën e Raportimit Financiar (CFRR) në Vjenë. Faza e dytë e projektit, e parashikuar për t’u mbyllur në fund të vitit 2019, u karakterizua nga një ndërhyrje me asistencë në disa sektorë dhe drejtime të ndryshme, ku u përfshinë, krahas organizmave profesionalë, edhe disa autoritete rregullatore, të hartimit të standardeve dhe të mbikëqyrjes, agjencitë e taksave dhe të regjistrimit të biznesit, etj. Natyrisht, zbatimi i njëkohshëm, dhe sensibilizimi i shumë palëve, tregon për rëndësinë që ka cilësia e raportimit financiar në të gjitha hallkat e zinxhirit të organizimit dhe operimit të biznesit. Në vitin 2020 është parashikuar vijimi me fazën e tretë të projektit, fillimi i së cilës me sa duket, për shkak të pandemisë COVID-19, mund të shtyhet për në fund të këtij viti ose në gjysmën e parë të vitit që vjen. Fokusi i fazës së tretë ka të ngjarë të jetë ritrajtimi i disa çështjeve të mbuluara deri më sot, por në një stad më të avancuar, duke pasur për bazë raportin ROSC, të publikuar nga BB në fillim të këtij viti. Natyrisht, vlerësimi i nivelit të standardeve e kodeve të kontabilitetit dhe auditimit në vendin tonë, përbën një dokument të dobishëm për orientimin e politikave dhe përcaktimin e drejtimeve reformuese të mëtutjeshme, ndonëse në gjykimin tim, Raportit më të fundit ROSC i mungojnë disa saktësime lidhur me arritjet e derisotme në standardet profesionale dhe të etikës, të zhvilluara nga profesioni i audituesit. Megjithatë, qëllimi i këtij shkrimi nuk është analiza e vlerësimeve të përfshira në këtë raport, pasi ai si një dokument diagnostikues, domosdoshmërisht do të rikonfirmohet dhe përballet me arritjet faktike përpara se çështjet apo problematikat e tij, të shndërrohen në plane konkrete veprimi apo të përkthehen në terma reference. Por, duke qenë se jemi në prag të fazës së tretë të projektit, nisur nga nevoja për një përdorim sa më eficient të burimeve të asistencës, mendoj se do të ishte e dobishme, që Ministria e Financave të rishikonte dhe të modifikonte në mënyrën e duhur drejtimin apo kahjen e projektit. Modifikimi i qëllimeve të kësaj faze të projektit, gjykoj se do të shërbejë për t’ju përgjigjur më mirë, jo vetëm zhvillimeve e arritjeve të deritanishme, por edhe kërkesave të reja në rrafshin europian e atë global. Vlen të nënvizohet se ka ardhur koha të mbahet parasysh edhe përvoja e entiteteve të biznesit dhe profesionistëve tanë, në lidhje me përdorimin e teknologjisë së informacionit dhe sidomos, të përvojës së kësaj periudhe të shndërrimit të “punës nga shtëpia” në domosdoshmëri. Duket se kjo periudhë e vetizolimit nga COVID-19, po kontribuon në njëfarë mase në mbushjen e një boshllëku në njohuritë dhe zotësitë për teknologjinë e informacionit, që në kushte normale, do të kërkonte mbase muaj e vite për t’u arritur. Tradicionalisht cilësia dhe besueshmëria e informacioneve financiare kanë qenë vlerësuar si tipare të pazëvendësueshme për vendimmarrjet ekonomike të informuara dhe për suksesin në biznes. Megjithatë, ndryshimet dhe zhvillimet e vrullshme, kompleksiteti i transaksioneve, konkurrenca e shtuar, rreziqet dhe globalizmi, mjedisi, aspektet sociale dhe shumë faktorë të tjerë, po na tregojnë gjithnjë e më shumë se për paraqitjen e pamjes reale të performancës se entiteteve të biznesit nuk mjaftojnë vetëm informacionet financiare. Fitimi, apo rezultati financiar nuk mund të jetë qëllimi i vetëm i biznesit, pasi sot, gjithnjë e më shumë objektivat financiarë të entiteteve, kombinohen në mënyrë sinergjike me objektivat sociomjedisore. Dhe fitimi bëhet shprehja e një aftësie superiore për të kënaqur pritjet e një numri të madh palësh të interesuara, të cilat direkt ose indirekt, përmes besimit miratojnë dhe motivojnë ato veprime, që rritin konkurrencën dhe kohezionin e, në një këndvështrim më të gjerë, kontribuojnë në përmirësimin e rezultateve financiare. Accountancy Europe (AE) dhe International Federation of Accountants (IFAC), i shohin informacionet jofinanciare si komplementare të informacioneve financiare, duke nënvizuar nevojën për një harmonizim sa më të madh midis tyre. Është me rëndësi që në informacionet jo financiare të adresohen çështje të tilla si ndryshimi i klimës, dëmtimi i mjedisit, paqëndrueshmëria sociale, aktivet kapitale të krijuara nga vetë bizneset, etj. 

RAPORTIMI

Sikurse e kam theksuar edhe në një intervistë për revistën “Monitor” në muajin janar 2020, entitetet e biznesit në vendin tonë, duke nisur nga raportimi për vitin 2019, i cili në kushtet e pandemisë COVID-19, është shtyrë në muajin korrik 2020, do të paraqesin krahas pasqyrave financiare, edhe një sërë raportesh jofinanciare, për të cilat ende nuk janë hartuar standardet përkatëse. Në morinë e raporteve jofinanciare, përfshihen, raporti individual dhe i konsoliduar i ecurisë së veprimtarisë, raporti i drejtimit të brendshëm, raporti për pagesat nga institucionet shtetërore, etj. Pavarësisht rëndësisë që po merr raportimi i informacioneve jofinanciare, përsëri mendoj se objekti i tij në zbatim të ligjit nr. 25/2018 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”, mbetet deri në njëfarë mase i ekzagjeruar, dhe mendoj se del përtej qëllimit – mbrojtjes së interesit publik. Detyrimi për paraqitjen e raporteve për informacionet jofinanciare edhe nga entitete të vogla, të mesme apo jokomplekse (LCSs), nuk mendoj se do të shtojë vlerë të konsiderueshme, përkundrazi, do të shtojë kostot e pajtueshmërisë. Për më tepër, duke qenë në pamundësi praktike, bizneset e kësaj kategorie do të nxiten të rendin drejt një pajtueshmërie formale me ligjin, duke krijuar një mozaik raportesh jo shumë cilësore, shpesh të pakrahasueshme dhe ajo çka është më e rëndësishme, pak të përdorshme nga publiku apo autoritetet. Gjithashtu, këto raporte do të rrisin volumin e punës së audituesve dhe koston e auditimit, pasi sipas SNAve, kur auditohen pasqyrat financiare, audituesit duhet të kryejnë procedurat e nevojshme në lidhje me informacionet e tjera (jofinanciare). Megjithatë, kjo çështje merr tjetër kuptim e rëndësi, kur bëhet fjalë për raportimin e informacioneve jofinanciare nga entitete të mëdha dhe me interes publik të konsiderueshëm. Për raportimin e performancës nga korporatat e mëdha, ku përfshihen shoqëritë multinacionale; shoqëritë e listuara; shoqëritë financiare të rregulluara, siç janë bankat e shoqëritë e sigurimit; apo shoqëri të sektorëve të tjerë specifike të rregulluar, sot ka një diskurs të gjerë ndërkombëtar. Sipas IFAC “peizazhi i raportimit të korporatave përfaqëson një mozaik informacionesh financiare dhe jofinanciare, i cili sot ndodhet nën disa kuadro të ndryshëm dhe sipas disa standardeve specifike të raportimit, të fokusuara fillimisht në çështje të tilla si krijimi i vlerës, qëndrueshmëria, mjedisi dhe faktorët socialë e të qeverisjes.” 

INFORMACIONI

Dihet që informacionet cilësore financiare e jofinanciare dhe transparenca rrisin besimin dhe mbrojnë interesin publik, por përgatitja e tyre nuk mund të bëhet pa një kuadër të gjithëpranuar dhe pa standarde të raportimit që garantojnë paraqitjen e drejtë. Ndonëse, kërkesat e parashikuara në ligjin nr. 25/2018, te ne mund të shërbejnë deri-diku si udhëzues fillestar i përgatitjes, ato nuk mund të jenë standarde të njohjes, matjes apo vlerësimit të informacioneve jofinanciare. Në mungesë të një kuadri bazë dhe të standardeve, raportimi mund të përshtatet duke u mbështetur në Kuadrin ndërkombëtar të raportimit të integruar (KNRI), të hartuar nga Këshilli Ndërkombëtar i Raportimit të Integruar i IFAC-ut. KNRI adreson mënyrën se si duhet të përfshihen në një raport të integruar, të gjitha informacionet jofinanciare të një entiteti, në funksion të paraqitjes së një pamje holistike të performancës dhe të aspekteve të aftësisë së entitetit për të krijuar vlerë të qëndrueshme afatgjatë. Raportimi i integruar ndihmon drejtimin për t’u fokusuar në faktorët kryesorë të veprimtarisë, në përmirësimin e strategjive të biznesit, të qeverisjes dhe modelit të biznesit. IFAC, i inkurajon rregullatorët dhe organet e hartimit të standardeve, përfshirë organizmat e profesionit, që të përdorin Kuadrin Ndërkombëtar të Raportimit të Integruar (KNRI), si një bazë për hartimin e standardeve të raportimit të integruar (SRI). Kjo detyrë te ne mund të kryhet nga organizmi aktual i hartimit të standardeve (KKK), në kooperim me organizmat e profesionistë kontabël dhe autoritetet rregullatore të sektorëve të rëndësishëm. Puna mund të nisë me rishikimin e objektit të ligjit të kontabilitetit, si për sa u përket entiteteve që vërtet duhet të përgatisin raporte jofinanciare të detyrueshme, ashtu edhe për të vlerësuar realisht rëndësinë e këtyre raporteve, me synim propozimin e ndryshimeve të nevojshme ligjore. Në një kohë të dytë, krahas me ecurinë dhe konsolidimin e raportimit, mund të nisë puna për hartimin e standardeve lokale të raportimit jofinanciar, bazuar në kuadrin SNRI, çka do të lehtësojë një standardizim më të gjerë në rrafshin global nesër. Angazhimi në këtë proces i organizmave të profesionit kontabël, ndihmon në maksimizimin e përfitimeve si për bizneset ashtu edhe për mbikëqyrësit e tyre. Gjithashtu, profesioni mund ta shfrytëzoje këtë mundësi për të zhvilluar fusha të reja të ekspertizës, të mendojë të “ideojë” shërbime të reja që shtojnë vlerë për biznesin. Janë pikërisht këto çështje kaq aktuale, të cilat mund të jenë pjesë e modifikimit të qëllimit të fazës së tretë të projektit EQ-FINREP.

VLERËSIMI I PERFORMANCËS

Vlerësimi i performancës së entiteteve të biznesit po shndërrohet në një ushtrim kompleks, që kërkon gjykim, ekspertizë, zotësi por edhe informacione të besueshme financiare e jofinanciare. Por, ndërsa për raportimin e informacioneve financiare, sistemi paraqitet i konsoliduar, pasi adresohet si nga SKK-të (lokalisht) ashtu edhe SNRF-të (globalisht), për informacionet jofinanciare, çështja mbetet e pazgjidhur pasi në shumë juridiksione, përfshirë dhe vendin tonë, kjo çështje ose nuk është adresuar fare, ose është adresuar shumë pak. Por edhe përdorimi i Kuadrit Ndërkombëtar të IFAC-ut për SNRI për hartimin e kuadrove lokale të raportimit, që u përmend më lart, nuk e zgjidh plotësisht problemin, pasi ekziston rreziku që në shumë juridiksione, për shkak të emergjencës, të hartohen standarde specifike të raportimit jofinanciar, të cilat mund të mos jenë të krahasueshme në shkallë globale. Prandaj, sikurse theksohet në studimin e AE-se “Hartimi i standardeve të ndërlidhura të raportimit të korporatave”, për hartimin e standardeve të raportimit, duhet përdorur një metodë, që mundëson standarde të ndërlidhura. Kjo metodë kontribuon në standardizimin e përmbajtjes, të karakteristikave cilësore dhe të shpjegimeve përkatëse të informacionit jo-financiar, duke i hapur rrugën lidhjes së këtij raportimi me raportimin financiar. Veç kësaj, një metodë gjithëpërfshirëse, kontribuon në hartimin e raporteve cilësore edhe për aktorë specifikë, siç mund të jenë raportimet për qëllime kujdesi dhe rregullatore (për shembull për Autoritetet e Mbikëqyrjes së Bankave, Institucioneve Financiare, etj.). IFAC dhe AE, kanë avancuar shumë dhe kanë sugjeruar një metodë të mundshme të hartimit të standardeve të ndërlidhura. Sipas tyre, në përzgjedhjen e metodës, duhet të mbahen parasysh disa kritere, të cilat nisin që nga nevojat emergjente për standarde, globalizimi, mbikëqyrja, procesi i duhur, dhe deri tek roli i teknologjisë. Padyshim, rol parësor merr emergjenca, pasi janë të shumta juridiksionet, përfshirë edhe vendin tonë, ku entitetet ndodhen përpara detyrimeve të pajtueshmërisë me kërkesat ligjore. Gjithashtu, zgjedhja e një metode duhet të shihet e lidhur ngushtë me kuadrin ekzistues që përdoret për standardet e raportimit financiar, pasi kujdesi i duhur, procesi i konsultimit të palëve, përdorimi i ekspertizës dhe faktorë të tjerë, janë tashmë të konsoliduar dhe praktika ekziston. Po kështu, është me rëndësi të kuptohen dhe njihen mirë nevojat e investitorëve, hartuesve të politikave, dhe të publikut të gjerë.

RAPORTIMI JOFINANCIAR

Sikurse edhe në rastin e raportimit financiar, raportimi jofinanciar, fillimisht ka nevojë për një kuadër konceptual, i cili do të shërbejë si një bazë mbështetëse për hartimin e standardeve specifike. Krahasimi i raportimit kërkon që kuadri konceptual i raportimit jofinanciar, të jetë i lidhur ngushtë me kuadrin konceptual të raportimit financiar (me synimin që një të ardhme të dy këto kuadro të mund të integrohen te njëri-tjetri). Zhvillimi i një kuadri global, do të mbulonte çështje si materialiteti, ndërlidhja, metoda e trajtimit të kapitalit të shumëfishtë (monetar, njerëzor, etj.), gjykimi i integruar, ndikimet, ndërvarësitë, etj. Pikënisja e tij mund të jetë padyshim kuadri ndërkombëtar për raportimin e integruar. Megjithatë, kuadri i ri nuk mund të shihet i shkëputur nga avancimet e teknologjisë. Kjo e fundit bën të mundur që përdoruesit të përdorin të dhëna të dobishme marrjen e vendimeve dhe t’i analizojnë ato në mënyra sa më inovative. Kohët e fundit BE ka arritur një marrëveshje politike mbi përdorimin e një taksonomie të njëjtë në nivel të BEsë, duke inkurajuar kështu investimin privat, që garanton rritje të qëndrueshme dhe kontribuon në mbrojtjen e klimës. AE-ja ka propozuar katër metoda të hartimit të standardeve të ndërlidhura për raportimin e korporatës. Metoda e parë, parashikon krijimin e një Bordi, sipas modelit të IASB-së, i cili do të merret me hartimin e standardeve ndërkombëtare të raportimit jo financiar, që promovojnë transparencën, qëndrueshmërinë, krahasueshmërinë dhe besueshmërinë e informacioneve. Metoda e dytë, i shikon standardet e ndërlidhura të raportimit, të zhvilluara mbi baza rajonale. BE-ja si një rajon i rëndësishëm, mund të ngrejë një autoritet të veçantë për hartimin e standardeve, të cilat njëlloj si direktivat aktuale, do të adoptoheshin nga shtetet anëtare. Metoda e tretë, parashikon krijimin e një strukture globale të veçantë të raportimit për informacionet financiare, sipas modelit të IASB-së. Kjo do të konsistonte në modifikimin e strukturës ekzistuese globale të standardeve ndërkombëtare të kontabilitetit, duke krijuar një organ të përbashkët të monitorimit të aktiviteteve të dy Bordeve. Metoda e katërt, ka ngjashmëri me metodën e tretë, por ndryshon në tre aspekte kryesore, të cilat konsistojnë (i) në krijimin e Fondacionit të ri të raportimit të korporatës për të qeverisur dhe për të mbikëqyrur procesin e hartimit të standardeve globale (SNRF dhe SNRJF); (ii) në krijimin e një organi të vetëm të monitorimit të Bordit të Standardeve të Raportimit të Korporatave; dhe (iii) në vlerësimin e mundësisë për shkrirjen në një kuadër të vetëm, të të dy kuadrove konceptuale të raportimit, financiar e jofinanciar. Metoda e fundit konsiderohet si mënyra më e mirë për adresimin e çështjeve të emergjencës; të procesit të duhur të hartimit; të adoptimit ndërkombëtar në shkallë të gjerë, që garanton besueshmërinë, transparencën, etj. Për ta mbyllur, po i kthehem përsëri sugjerimit të modifikimit të fazës së tretë të projektit. Fakti që zhvillimet në fushën e raportimit jofinanciar janë të vrullshme dhe kërkojnë zgjidhje të shpejtë, besoj e justifikon nevojën që objektivi i fazë së tretë të projektit të modifikohet dhe burimet e Grantit të mund të përdoren për të financuar hartimin e një kuadri bazë, për standardizimin e metodave të raportimit, për teknikat e regjistrimit të efekteve të informacioneve jofinanciare, dhe veçanërisht, për trajnimin e profesionisteve, pa të cilët nuk mund të garantohet cilësia e informacioneve dhe vlerësimi i performancës